حاجی نقی محمدی (حاجی ملا) نخستین معلم من

نخستین معلم من و تدریس او به سیستم واقعی کریدیت

این عکس حاجی ملا در سال 1387 در روز عروسی من
در سنگماشه گرفته شده است

حاجی نقی محمدی معروف به حاجی ملا، نخستین معلم من بود. چندین زمستان و یک تابستان در مسجد بلندِه (مسجد خنوار ابغه) پیش او درس خواندم. صفحات نخستین «پنج‌سوره/ قاعدۀ بغدادی» را پیش پدرم آموختم و سپس با یک نان پتیرمال و یک پاکت شیرینی به مسجد پیش حاجی ملا رفتم و ادامۀ پنج‌سوره را آغاز کردم. پس از پنج‌سوره، قرآن، پنج‌کتاب، دیوان حافظ، توضیح‌المسایل و نصاب‌الصبیان را خواندم. من پیش حاجی ملا «سیِی‌خوان» شدم.

حاجی ملا، دیوان حافظ را با لحن آهنگین و بسیار نغز برای ما می‌خواند. به خط نستعلیق و شکسته سرمشق می‌داد و ما به تقلید آن، روی تخته‌های چوبی کوچک که به همراه داشتیم با «برغنَی» و «سیِی/ سیاهی» تمرین می‌کردیم و پس از بررسی توسط حاجی ملا، تخته را دوباره می‌شستیم و در آفتاب خشک می‌کردیم.

سیستم کریدیت حاجی ملا

درس حاجی ملا به سیستم واقعی کریدیت بود. این را اکنون بیش‌تر از هرزمانی درک می‌کنم. یعنی اینکه او درس خام به کسی نمی‌داد و نمی‌خواست کسی «خام‌خو/ خام‌خوان» شود. به قدر توانایی افراد، متن درسی انتخاب می‌کرد و درس می‌داد. اگر کسی قادر بود روزانه یک سطر بخواند، بیش از آن درس نمی‌داد و کسی اگر می‌توانست روزانه ده صفحه پُخته بخواند، به همان مقدار درس می‌داد. او فقط می‌خواست شاگردانش «پُخته‌خوان» باشند. این روش را دیگر نه در مکتب دیدم و نه در دانشگاه.

سیستم درسی او مؤثر و نتیجه‌بخش بود. تا کسی پنج‌کتاب را درست یاد نمی‌گرفت، دیوان حافظ را به او درس نمی‌داد، بلکه دوباره کتاب قبلی را تکرار می‌کرد. آنقدر تکرار می‌کرد تا آن را یاد بگیرد. به همین دلیل کسی که به سطح نصاب‌الصبیان رسیده بود، در خوانش حافظ و پنج‌کتاب مشکلی نداشت و حتا می‌توانست آن را برای دیگران تدریس کند. سرمشق را هم آنقدر به تکرار بر ما می‌نوشت تا در نوشتن آن بی‌عیب شویم. پس از آن، سرمشق دیگر می‌داد و آن را تکرار می‌کرد. به همین دلیل، آنانی که پای‌سنگ درس را در مسجد و نزد ملای خوب گذاشته‌اند، خط‌‌‌شان خواناتر، خوانش‌شان بی‌عیب‌تر و درک‌شان از مطلب سریع‌تر و درست‌تر است.

سیستم کریدیت کنونی و شاگرد محوری

اکنون که نظام درسی در مکاتب به شکل شاگرد محوری و در دانشگاه‌ها به سیستم کریدیت رایج شده است، کمتر فارغ‌التحصیل صنف دوازدهم مکاتب را می‌توان یافت که خط خوانا بنویسند و متن بی‌عیب بخواند. شاگرد محوری، معلمان تنبل و شاگردان خام بار آورده است. کم‌تر دانشجویی را می‌توان یافت که پس از ختم کریدیت‌های درس دانشگاه، قادر باشند یک صفحه متن با عیب کم‌تر بنویسند یا بخوانند. از سوی دیگر، توزیع مدارک تحصیلی در بدل پول، آفت دیگری است که آیندۀ دانایی را تهدید می‌کند. سخن بسیار است و مجال اندک. تمام

***

برای حاجی ملا که خواندن و نوشتن را به من آموخت، طول عمر و تندرستی تمنا دارم. از همۀ معلمانم سپاسگزارم و روز معلم را برای همۀ‌شان تبریک می‌گویم.

روز معلم گرامی باد!

یادداشت: این متن را به تاریخ 15 اکتوبر به مناسبت روز معلم نوشته بودم. اینکه در اینجا می گذارم، حاجی ملا از دنیا رفت است. او به تاریخ 29 اکتوبر در اثر یک حادثۀ ترافیکی که منجر به سکتۀ مغزی او شد در هرات از دنیا رفت. یادش گرامی باد!