توضیحی در بارۀ «دامن زدن»
در توضیح «مشت زدن»، «لگد زدن»، «بوتل زدن» و «دَو زدن» در آرشیف پارلمان کشور منابع زیاد وجود دارد. در اینجا در بارۀ «دامن زدن» ـ اگرچه عصر یخن‌قاق و بلوز است ـ بخوانید که دامن چگونه زده می‌شود و چگونه پدید آمده است.
زمانی همۀ مردم از آتش برای گرما و پخت و پز استفاده می‌کردند، گاهی حتا وسایل روشن کردن چنان محدود بود که هر خانه آن وسایل را به اندازۀ کافی در اختیار نداشت. آنها وقتی می‌دیدند که همسایه آتش روشن کرده است، می‌رفتند و از آنجا چوبی را روشن کرده می‌آوردند تا آتش روشن کنند. گاهی نیز قوغِ آتشِ قبلی را زیر خاکستر می‌کردند تا در دفعۀ بعدی از آن استفاده کنند.
قوغ باقی مانده را بعداً زیر یک بوتۀ خشک (درگیران) می‌گذاشتند و پوف می‌کردند. چون دود یا حرارت بیشتر می‌شد، نمی‌توانستند از نزدیک پوف کنند؛ بنابراین از دامن خویش برای باد زدن استفاده می‌کردند تا آتش روشن شود. قدامت این اصطلاح به کشف آتش و اختراع دامن (به عنوان نخستین باد بزن) می‌رسد. بنابراین، دامن زدن کنایه از روشن کردن آتش است. البته دامن زدن به آتش، آن را شعله‌ورتر نیز می‌کند، اما به باور من، دقیق‌ترش همان آتش خفته را روشن کردن درست‌تر می‌نماید.
اکنون این اصطلاح کاربرد گسترده پیدا کرده است. دامن زدن به نفاق، یعنی نفاق را داغ کردن. دامن زدن به جنگ، یعنی آتش جنگ را روشن کردن و دامن زدن به مسائل کهنه یعنی آن مسائل را داغ کردن و غیره. اصطلاح «آو بِل‌آتش/ آب بالای آتش» نیز همین قدامت را دارد و کنایه از خاموش کردن است.
در زبان انگلیسی «To pour oil on the fire» یا «Add fuel on the flame» که به معنای روغن (نفت) به آتش انداختن است، به همین معنا به کار می‌رود. این ضرب‌المثل انگلیسی البته پس از کشف نفت ساخته شده است که قدامت آن نسبت به «دامن زدن» بسیار متأخر است.
***
در گویش هزاره‌گی، آتش روشن کردن را بیشتر «آتِش داغ کردن» و «آتِش وار کردن» و درگیران را «وارغو» می‌گویند. پسوند «غو» را محققان، ترکی می‌دانند و اینکه آیا «وار» هم ترکی است یا خیر، نمی‌دانم. دهخدا به نقل از منتهی‌الارب «وأر» را به معنای آتشکده ساختن جهت آتش، معنا کرده و «اور» را نیز به معنای حرارت آفتاب و آتش آورده است. «اُور» در زبان پشتو نیز به معنای آتش است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر